HIKÂYE İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER

 

HIKÂYE  İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER   

(9. SINIF DERS KİTABINDAN)

        Yaşanmış veya yaşanması mümkün olan olayların okuyucuya haz verecek şekilde anlatıldığı kısa edebî yazılara hikâye denir.

        Hikâyelerde insan yaşamının bir bölümü, yer ve zaman kavramına bağlanarak ele alınır. Bir hikâyede olay ya da durum söz konusudur. Düşündürmekten çok, duygulandırmak ve heyecanlandırmanın esas olduğu bu türde, gerçek ya da düş ürünü bir olay kısa şekilde anlatılır. Olay eksenli bir yazı türü olan hikâyede temelde bir olay vardır ve olaylar genellikle yüzeyseldir, fazla ayrıntıya girilmez.

    Hikâye; kişiler, olay örgüsü, mekân, zaman, çatışma, konu, tema, anlatıcı ve bakış açısı gibi unsurlardan oluşur. Belli bir konu çevresinde var olan birden fazla olayın, sebep-sonuç ilişkisine bağlı bir biçimde oluşturduğu organik bütüne olay örgüsü denir. Olay örgüsü hikâyedeki olay, kişiler arasında cereyan eden ilişkiler ya da kahramanın iç çatışmaları sonucu ortaya çıkar. Öyküleyici metinlerde dramatik anlaşmazlık veya aykırılığa çatışma denir. Eserin tamamında işlenen çatışma; insan ile insan, insan ile toplum, insan ile kendisi, insan ile doğa vb. şeklinde kendini gösterir.

            ..........

            Hikâyedeki olay veya durumları, hikâye unsurlarından biri olan kişiler yaşar. Bu kişiler, öyküleyici metinlerin şahıs kadrosunu oluşturur. Anlatmaya bağlı edebî metinlerde olayın merkezinde bulunan ait olduğu toplumsal sınıfın/zümrenin özelliklerini üzerinde taşıyan kişiye tip, toplumsal bir tabakayı değil  de sadece kendini temsil eden kişiye de karakter denir.

            Hikâyelerde olayların başlaması, gelişmesi ve son bulması belli bir zamanda ve mekânda geçer.

    Zaman kavramı; dönem, mevsim, gün ya da an biçiminde ortaya çıkar. Okuduğunuz hikâyede zaman olarak kış mevsimi, sabahın erken saatleri, mekân olarak da sokağa vurgu yapılmıştır.

        Olay ve durum hikâyesi olarak iki başlık altında incelenebilir.

            Olay Hikâyesi (Maupassant Tarzı Hikâye)

            İlk örneklerini Fransız yazar Guy de Maupassant (Gay dö Mopasan) verir. Olay örgüsü; kişi, zaman  ve mekâna bağlıdır.

            Olay hikâyeleri serim, düğüm ve çözüm bölümünden oluşur. Serim bölümünde olayın geçtiği yer, zaman ve olay kahramanları belli başlı nitelikleriyle betimlenir. Düğüm bölümünde neden-sonuç ilişkisine göre olay yoğunlaşır ve merak ögesi doruğa çıkar. Çözüm bölümünde gelişmeler sona erer, merak edilen sorular cevabını bulur. Gözlemin önemli olduğu bu hikâyelerde yazar önce gerilimi artırır, sonra çarpıcı bir sonla çözüm bölümünde olayları açıklığa kavuşturur.

    Olay hikâyesinin Türk edebiyatındaki en önemli temsilcisi Ömer Seyfettin’dir. Refik Halit Karay, Reşat Nuri Güntekin, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Sabahattin Ali gibi yazarlar da bu türde eserler verir.

 

            Durum Hikâyesi ( Çehov Tarzı Hikâye )

            İlk örneklerini Rus yazar Anton Çehov’un ( Anton Çehov ) verdiği bu öykülere Çehov tarzı da denir. Günlük yaşamdan bir kesit, bir durum anlatılır. Serim, düğüm ve çözüm bölümleri bulunmayan bu hikâyelerde zaman ve mekân belirsiz olabilir. Kahramanların yaşamları, zaman ve mekân okuyucuya

sezdirilir. Olay örgüsünden çok, tema üzerinde durulur. Belli bir zaman diliminde hayatın doğallığı içinde insanların davranışları, birbirleriyle ilişkileri, bazı olay, düşünce ve tasarılar karşısında gösterdikleri tepkiler ortaya konur. Bu türün Türk edebiyatındaki en önemli temsilcileri Sait Faik Abasıyanık ve Memduh  Şevket Esendal’dır.

           Anlatıcı; edebî metinlerde, okura olayı anlatan kişidir. Eseri yazan (yazar) gerçek kişi, edebî metinleri anlatan ise soyut bir kişidir. Yani anlatıcı, yazar değildir; yazarın kurguya dâhil edip ağzından  hikâyeyi anlattırdığı hayali kişidir. Anlatıcı; eserlerin iç dünyasında olup biten olayları, sorunları, kahramanları, mekânı ve zamanı gören, bilen, duyandır. Hikâye ve roman gibi anlatmaya bağlı edebî   metinler birinci kişi ya da üçüncü kişi ağzından anlatılır. Anlatım ya hâkim ya kahraman ya da gözlemci bakış açısıyla verilir.

          Hâkim (ilahi) bakış açısı: Hâkim bakış açısında anlatıcı, kendisinden “ben” diye söz etmez, hep III. tekil kişi “o”yu kullanır. Hâkim bakış açısıyla yazılan eserlerde anlatıcı her şeyi bilir, her zamanda ve her yerdedir. Olaylara ve kişilere tümüyle hâkimdir. Kahramanların duygularını, düşüncelerini, kafalarından  neler geçirebileceğini anlar ve anlatır.

         Kahraman bakış açısı: Bu bakış açısında olay örgüsü, mekân ve kişiler eserin baş kahramanlarından biri tarafından anlatılır. Anlatıcı, ilahi bakış açısına sahip olmadığından metindeki diğer insanlar gibidir. Bakış açısı ilahi anlatıcıda olduğu gibi geniş değildir. Anlattıkları, yaşadıkları ve gördükleriyle sınırlıdır. Yalnızca bilinen, duyulan, görülen ve yaşanılanı anlatır.

        Gözlemci bakış açısı: Bu bakış açısı, anlatıcı yönünden kahraman bakış açısıyla yapılan anlatıma benzer. Aralarındaki temel fark, gözlemci anlatıcının, olayların oluşması ve akışında belirleyici rolü olmayan  biri olmasıdır. Gözlemci anlatıcı, etrafında olup bitenleri bir kamera gibi izler, tarafsız bir tutumla gözlemlerini okura aktarır. Gözlemci anlatıcı, ilahi anlatıcı gibi her şeyi bilmez.

 

         Anlatım Biçimleri: Hikayede özellikle betimleyici veya öyküleyici anlatım kullanılır.

         Anlatım Teknikleri: iç monolog, iç çözümleme, bilinç akışı,  anlatma, gösterme, metinler arasılık, üstkurmaca gibi tekniklerden  biri ya da birkaçı kullanılır.

 

  

HİKÂYE TANITIMI

 

Hikâye tanıtımı yapılırken hikâyenin dış yapısı ve iç yapısı esas alınır.

 

I.Dış Yapı İncelemesi

1.Eserin Adı

2.Yazarı

3.Basım Yeri ve Tarihi

4.Kaçıncı baskı olduğu

 

II.İç Yapı İncelemesi

 

A-Konu Yönünden

 

1.Eserde hangi konu işlenmiştir?

2.Yazarın konuya bakış açıları nedir?

3.Eserin ana olayı nedir?

4.Yazar nasıl bir ana düşünceye ulaşmaktadır?

5.Eserin planı nasıldır?

 

B-Kahramanları Yönünden

 

1.Eserin belli başlı kahramanları kimlerdir?

2.Bu kahramanların ruhsal ve fiziksel özellikleri nelerdir?

3.Kahramanlar arasındaki bağlantılar nelerdir?

4.Kahramanlar hangi sosyal çevredendir? Yaşanan olaylarla sosyal çevre arasında ne gibi ilişkiler vardır?

5.Yazar, kahramanlarını seçerken nelere dikkat etmiştir?

6.Olaylar karşısında kahramanların durumları nasıldır?

7.Kahramanların isimleriyle kişilikleri arasında bir benzerlik var mıdır?

 

C-Yer ve Zaman Yönünden

 

1.Olay nerede veya nerelerde geçmektedir? Buranın belli başlı özellikleri nelerdir?

2.Olay ortaya konurken yer, nasıl ele alınmaktadır?

3.Kahramanların sosyal ve kültürel yapılarıyla olayın geçtiği yer arasında bir uyum var mıdır?

4.Zaman, belli bir düzenlilik içerisinde mi sunulmaktadır?

 

D-Dil ve Anlatım Yönünden

 

1.Eserin dili anlaşılır nitelikte midir?

2.Yazar, kelimeleri kullanırken seçici davranmış mıdır?

3.Yazar, konuşmalarda ve anlatımlarda dili nasıl kullanmaktadır?

4.Anlatıcı kimdir?

5.Hangi bakış açısı kullanılmıştır?